ظرفیت‌های استان  آذربایجان شرقی در بخش صنعت، معدن و کشاورزی

سیمای صنعت استان آذربایجان شرقی

با تمركز صنایع تولید ماشین آلات و تجهیزات در مركز استان (تبریز) یكی از قطب های صنعتی كشور به شمار می رود. این استان از لحاظ تعداد کارگاه های صنعتی، چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب می شود و از امكانات و قابلیت های توسعه صنعتی شایان توجهی برخوردار است كه بخشی از آنها عبارتند از: وجود 33 شهرك صنعتی و تخصصی و 14 ناحیه صنعتی؛ وجود دانشگاه های تبریز، صنعتی سهند، آزاد اسلامی و واحدهای دانشگاه جامع علمی، كاربردی و مؤسسات تحقیقات صنعتی در استان؛ وجود مزیت نسبی در 13 رشته فعالیت صنعتی استان از قبیل چرم سازی، صنایع غذایی و آشامیدنی، تولید مبلمان و چوب و محصولات چوبی، قطعه و مجموعه سازی (مخصوصاً در حوزه خودروسازی)، ماشین سازی و شیمیایی؛ وجود مراكز آموزش فنی و حرفه ای مجهز و مراكز آموزش فنی شركتهای بزرگ صنعتی؛ وجود صنایع مادر پیشرفته، شهر كهای تخصصی مانند سرمایه گذاری خارجی، فن آوری قطعات خودرو، مصالح ساختمانی تبریز و سرامیكی مرند و همچنین واحدها و تشكل های صنعتی و صنایع تبدیلی.

همجواری استان با كشورهای خارجی و دسترسی آسان به بازارهای اروپا و آسیای میانه؛ وجود پالایشگاه و مجتمع پتروشیمی تبریز و كارخانه های بزرگی نظیر تراكتور سازی، ماشین سازی، فولاد و كارخانجات تولیدكننده نیروی محركه، قطعه سازی و قالب سازی برای احداث صنایع خودروسازی و واحدهای صنایع غذایی كه در زمره واحدهای صنعتی پیشرو كشور می باشند و نیز صنایع چرم و كفش استان که پیشرو در کشور هستند. همچنین در سال های اخیر با ایجاد تشكل های صنفی در زمینه صنعت، نظیر اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، خانه صنعت و معدن، انجمن مدیران صنایع و انجمن قطعه سازان زمینه ارتباطی قوی بین مراكز صنعتی استان فراهم گردیده كه می تواند الگوی مناسب برای صنایع كشورمان باشد.

بقیه متن در ادامه مطلب ...

در آذربایجان شرقی حدود 7600 واحد صنعتی تولیدی كوچك و بزرگ با حدود 600 هزار نفر مشغول به فعالیت است. این استان بیش از 957 کارگاه صنعتی 10 نفر کارکن و بیش تر را در خود جای داده و آخرین اطلاعات كارگاه‌های صنعتی دارای ده نفر كاركن و بیشتر مربوط به سال 1386 است. در این سال، 816 كارگاه صنعتی دارای 10 نفر كاركن و بیشتر در استان وجود داشت كه نسبت به سال قبل
حدود 6.9 درصد از تعداد آ نها كاسته شده است. این تعداد كارگاه حدود 5.1 درصد كل كارگاه های كشور را تشكیل می دهد. ارزش افزوده این كارگاه ها با رشد 28.2 درصد به قیمت جاری نسبت به سال 1385 به رقم 269.399 میلیارد ریال رسید كه حدود 4.4 درصد از كل ارزش افزوده این كارگاه های را در كشور تشكیل می دهد.

ارزش افزوده بخش صنعت آذربایجان شرقی

در سال 1385 ارزش افزوده بخش صنعت استان (ساخت) 16.882.620 میلیون ریال بود كه حدود 5.44 درصد از كل ارزش افزوده بخش صنعت (ساخت) كشور و حدود 20.3 درصد از تولید ناخالص داخلی استان را تشكیل می دهد. در سال 1386 با رشد 22.9 درصد  (به قیمت جاری) ارزش افزوده این بخش به رقم 20.746.299 میلیون ریال رسید. سهم بخش صنعت از تولید ناخالص داخلی استان نیز به رقم 20.3 رسید كه نسبت به سال 1385 تغییری نكرده است. رشد بخش صنعت كشور (به قیمت جاری) در سال 1386 به 24.5 درصد رسید كه از رشد بخش صنعت استان بیشتر است. برای شناسایی مزیت نسبی از شاخص LQ استفاده می شود. این شاخص از تقسیم سهم ارزش افزوده فعالیت های صنعتی استان به سهم ارزش افزوده فعالیت های صنعتی كشور به دست می آید. مزیت نسبی محاسبه
شده بخش صنعت استان در سال 1385، 1.56 بوده كه در سال 1386 با اندكی افزایش به 1.6 افزایش یافته است.

سیمای معدن استان آذربایجان شرقی

یكی از مناطق غنی معدنی كشور بوده و بیش از 35 نوع ماده معدنی در این استان شناسایی شده است. ارزش تولیدات معادن فعال استان در سال 1386 بالغ بر 5.1 میلیارد ریال بوده است، که طی سالیان اخیر کاهش چشمگیری داشته است. این منطقه از نظر وجود ذخایر مختلف و متنوع معدنی دارای موقعیت خاصی هست. خاصیت گوناگون زمین شناسی استان آذربایجان شرقی نظیر پدیده های ماگماتیسم و متامورفیسم و شرایط ویژه حوضه های رسوبی موجود در این مناطق باعث شده است تا مجموعه غنی از ذخایر معدنی فلزی و غیرفلزی در این استان وجود داشته باشد. جدا از تنوع، فراوانی و ذخیره های غنی معدنی، یکی از ویژگی های معدنی این استان وجود ذخایری از قبیل پرلیت، دیاتومیت، نفلین سینیت، کائولن، و ... می باشد که وجود این ذخایر در سطح کشور و حتی در جهان (به طور مثال تراورتن آذرشهر، کائولن مرند و نفلی نسینیت سراب) منحصر به فرد می باشد. مناطق شمالی استان آذربایجان شرقی (ناحیه ورزقان) با قرار گرفتن بر روی کمربند آلپ هیمالیا دارای اندیس های متعدد مس و عناصر فلزی دیگر نظیر سرب، روی و آهن می باشد. از جمله معادن عمده استان كه در سال های اخیر سرمایه گذاری مناسبی صورت گرفته و زمینه برای احداث واحدهای پایین دستی فراهم گردیده است می‌توان به صنایع مس و نفلین سینیت اشاره نمود. در سال 1387، در استان آذربایجان شرقی 292 معدن فعالیت داشتند كه نسبت به سال قبل تعداد 14 معدن یعنی حدود 10 درصد به تعداد معادن استان افزوده شده است. كل ذخایر قطعی این معادن 3047 میلیون تن می باشد. در این سال 17.6 میلیون تن مواد معدنی از آن ها استخراج شده است، كه حدود 6.7 درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است. تعداد 5.625 نفر در معادن فعال استان مشغول به كار می باشند. در سال 1387، 2.840 میلیارد ریال در این معادن سرمایه گذاری شده است.

سیمای كشاورزی و دامپروری استان آذربایجان شرقی

وضعیت كشاورزی در آذربایجان شرقی

شرایط آب و هوایی، ویژگیهای خاك و موقعیت جغرافیایی منطقه، استان را به منطقه ای مناسب و مستعد برای كشاورزی تبدیل كرده است. در این سرزمین زیبا، محصولات مختلف باغی، زراعی، سبزی و صیفی و حبوبات به دست می آید كه ضمن تأمین مصرف داخلی به خارج از منطقه و كشور هم صادر می شود. این استان با وجود خاك متنوع و حاصل خیز، منابع طبیعی وسیع در زمینه فعالیت های بخش كشاورزی یكی از مراكز عمده كشاورزی كشور به حساب می آید. موقعیت مكانی و ویژگی های ژئومورفولوژیكی آن، امكان ایجاد یك قطب قوی در زمینه كشاورزی، منابع طبیعی و دام را فراهم آورده است. از طرفی جلگه های حاصلخیز در استان تنوع آب و هوایی، حوضه های دریاچه ارومیه، رود بزرگ ارس، قزل اوزن و ... سبب پیدایش مراكز تجمع فعالیتهای متعدد كشاورزی شده كه امكان پرورش و كشت محصولات مختلف كشاورزی در آن فراهم است.

وسعت اراضی كشاورزی استان حدود 1.22 میلیون هكتار برآورد می گردد كه معادل 26 درصد وسعت استان و حدود 5.5 درصد اراضی قابل كشت كشور را شامل می شود. سطح مراتع استان حدود 2.4 میلیون هكتار می باشد كه حدود 51 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است كه 24 درصد آن از نوع درجه یك و 55 درصد آن از نوع درجه 2 و بقیه مراتع درجه 3 است. مساحت مناطق جنگلی استان قریب 188 هزار هكتار با گونه های متنوع و دارای ارزش ژنتیكی خاص می باشد كه 57 درصد آن جزو جنگل های نیمه مرطوب ارسباران، 39 درصد جزو جنگل های نیمه خشك و 4 درصد جزو جنگل های مرطوب كشور است.

وسعت اراضی آبی و دیم استان به ترتیب 412.292 و 808.885 هكتار و مجموعاً 1.221.177 هكتار است. مجموع تولیدات کشاورزی استان در سال زراعی 87 - 86 حدود 4.193 میلیون تن بوده است كه از این مقدار 2.342 میلیون تن محصولات زراعی، 822 هزار تن محصولات باغی، 1.028 میلیون تن محصولات دامی و 3.031 هزار تن محصولاتی شیلاتی می باشد. میزان صادرات محصولات كشاورزی استان در سال 1387 معادل 46 هزار تن به ارزش 68.622 هزار دلار بوده است.

رتبه و جایگاه كشاورزی استان در كشور

استان آذربایجان شرقی بر اساس 5 شاخص (مدل تاكسونومی) مقایسه ای بخش كشاورزی ایران در رتبه هفتم كشاورزی جای گرفته است. وضعیت رتبه ای كشاورزی استان در برخی موارد به شرح زیر است:

از نظر سطح كشاورزی در كشور در رتبه چهارم و از نظر سطح زیركشت اراضی و سطح باغات رتبه پنجم، را در میان سایر استا نها داراست.
استان در تولید برخی محصولات كشاورزی دارای مزیت نسبی در سطح كشور می باشد. چنان چه در تولید پیاز، زردآلو و یونجه دارای رتبه اول، در تولید سیب درختی، بادام و عسل دارای رتبه دوم و در تولید تخم مرغ دارای رتبه سوم كشوری است.
تعداد بهره برداران كشاورزی آذربایجان شرقی بالغ بر 240 هزار نفر می باشد كه 5.6 درصد از كل بهره برداران كشور بوده و از این نظر دارای رتبه ششم كشور است.
سهم استان از تولید ناخالص داخلی کشور 3.51 درصد می باشد. تولید ناخالص داخلی بخش كشاورزی آذربایجان شرقی 4.97 درصد از كل محصول ناخالص داخلی كشور را تشكیل داده است.
سهم ارزش افزوده بخش كشاورزی استان از همین بخش در كشور 4.97 است. سهم ارزش افزوده بخش كشاورزی استان از كل ارزش افزوده استان (تولید ناخالص داخلی استان) 12.8 درصد می باشد.
سهم همین بخش در تولید ناخالص داخلی کشور بدون نفت و گاز حدود 11.4 درصد بوده است.
سهم جمعیت شاغل استان در بخش کشاورزی در سال 86 حدود 19.4 درصد و در کشور 19.5 درصد بوده است.

وضعیت دامپروری و آبزیان استان

استان آذربایجان شرقی به سبب داشتن مراتع بالنسبه غنی، یكی از مهم ترین مراكز دامداری كشورمحسوب می شود. همچنین وجود منابع آب نسبتاً خوب و دائمی در نقاط مختلف استان با شرایط اقلیمی متفاوت، امكان توسعه فعالیت شیلات را در استان فراهم آورده است،

مزیت های نسبی استان در بخش کشاورزی

بررسی مزیت نسبی استان در زیربخش کشاورزی نشان می دهد زیربخش های زراعت و باغ داری و دام داری و مرغ داری، پرورش زنبور عسل و شکار با داشتن ضریب مکانی ارزش افزوده بالاتر از یک دارای مزیت نسبی بوده و زیربخش جنگل داری و ماهی گیری در استان فاقد مزیت نسبی بوده است. اندازه گیری برخی محصولات کشاورزی (باغی و زراعی) به روش RCA و DRC اندازه گیری مزیت های نسبی محصولات کشاورزی (توان صادراتی و هزینه ای) بر اساس مطالعات و تحقیقات انجام گرفته در دو بخش (زراعت و باغبانی) با توجه به شاخص های اندازه گیری مزیت نسبی در دو بخش زراعت و باغبانی، استان آذربایجان شرقی در تولید برخی
محصولات دارای دو مزیت نسبی (RCA) و مزیت نسبی هزینه ای (DRC) می باشد.

بسیاری از محصولات زراعی و باغی تولیدی از توان بالای صادراتی برخوردارند که خوشبختانه این محصولات در آذربایجان شرقی در مقیاس بالا تولید می شوند. براساس RCA محاسبه شده در بین محصولات زراعی و باغی، پیاز، سماق، زالزالک، زردآلو و سنجد در مقایسه با سایر محصولات از توان صادراتی بسیار بالایی برخودار هستند.

مزیت های سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی استان

•منابع طبیعی، اقلیم مستعد و خاک نسبتاً حاصل خیز کشاورزی.
•موقعیت ویژه ژئواکونومیک و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و محل اتصال خاورمیانه  آسیا و اروپا.
•زیرساخت های توسعه یافته در حوزه های مخابرات، برق، جاده، راه آهن، فرودگاه و ...
•بازار گسترده داخلی با جمعیت 74 میلیون نفری و دسترسی سریع به کشورهای منطقه با جمعیت 300
میلیون نفری
•وجود نیروی انسانی آموزش دیده، کارآ و با صرفه اقتصادی
•هزینه های پایین تولید و خدمات عمومی: شامل نهاده ها، مواد اولیه، انرژی، حمل و نقل، ارتباطات، دستمزد و ...
•وجود دانشگاه ها و مرکز آموزشی تحقیقاتی و مهندسی کشاورزی به عنوان تأمین کننده نیروی متخصص این بخش
•احداث سدهای بزرگ و کوچک و سیل بندها در مسیر آب های روان و رودخانه ها و اجرای روش های نوین آبیاری در اراضی پایاب سدهای استان، احداث شبکه های فرعی، طرح های آبیاری تحت فشار و تجهیز و نوسازی مزارع
•وجود بستر مناسب جهت ایجاد کشت و صنعت در پایاب سدها به دلیل وسعت اراضی قابل کشت و تنوع اقلیم
•وجود مراکز بزرگ تحقیقاتی کشاورزی و منابع طبیعی، مرکز بیولوژی شمال غرب کشور و مرکز تولید انواع واکسن‌های دامی در استان
•وجود سیلوها و سردخانه ها برای نگه داری بلندمدت محصولات كشاورزی.

ماخذ: کتاب توانمندی‌ها و مزیت‌های سرمایه‌گذاری آذربایجان شرقی (تدوین شده توسط سازمان امور اقتصادی و دارایی استان، 1389)

سایت های مرتبط:

 سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی

 سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی

 مجتمع معادن مس سونگون

 گروه تراکتورسازی ایران

 شرکت پالایش نفت تبریز

 شرکت پتروشیمی تبریز

 منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس